Văn hiến lạc việt

Tính minh triết trong tranh dân gian Việt Nam - Phần III - 1 [Thứ hai, 26-9-2011]

Tác giả: Nguyễn Vũ Tuấn Anh

Nguồn: Trung tâm nghiên cứu Lý học Đông Phương - Nhà xuất bản văn hóa thông tin

Tranh Bà Trưng

Bút pháp thể hiện cũng rất tuyệt vời, lột tả được sự bi tráng và tinh thần bất khuất của Hai Bà cũng như tinh thần yêu nước của người Việt. Có thể khẳng định rằng người vẽ bức tranh này là bậc thầy về tạo dựng hình tượng: rất trừu tượng và huyễn ảo, nhưng lại miêu tả một sự kiện rất thực trong lịch sử người Việt. Sự huyễn ảo của bức tranh đến mức mà đã có một nhà nghiên cứu hiện đại cho rằng: đây là tranh có chủ đề chỉ là “Cưỡi voi”? (*)

* Chú thích: Tranh dân gian Việt Nam. Nxb Văn Hóa Dân Tộc. Hà Nội

Trên bức tranh vẽ một con voi, hai mắt mở to nhìn về phía trước. Chân trước và chân sau của voi co lên như muốn bước tới. Trên bành voi bỏ trống, có cờ và lọng che, chứng tỏ người ngồi trên con voi phải là người có quyền lực hoặc thuộc đẳng cấp cao trong xã hội. Ở các bộ phận trọng yếu trên mình voi, như đầu gối, trán, trên vòi, bắp chân đều có mang bộ phận che đỡ. Quản tượng đội mũ đâu mâu và cả người ngồi sau voi đều mặc quân phục cổ. Hình tượng này cho thấy đây là một voi chiến đang lâm trận. Cả người và voi đều nhìn về một hướng. Hình tượng lá cờ ngả về phía sau cho thấy con voi không có lệnh bước tới. Toàn bộ bức tranh tạo cho người xem một cảm giác trống vắng vì thiếu nhân vật chính trên bành voi. Do hình ảnh của một cuộc chiến không còn chủ tướng khiến cho không gian tranh có cảm giác bi tráng. Nhưng tính bất khuất lại được thể hiện trên sự nghiêm cẩn của những người ngồi trên lưng voi. Những thứ binh khí họ cầm trên tay đều giơ lên như sẵn sàng tiếp tục cuộc chiến. Sự khẳng định nội dung lịch sử của bức tranh này là chữ “Trưng” viết theo lối chữ triện trên bức tranh. Như vậy đã quá rõ ràng. Đây là bức tranh thể hiện cô đọng về trận chiến cuối cùng của Hai Bà Trưng. Miêu tả lúc Hai Bà đã rời bành voi và trầm mình trên giòng Hát giang, để lại một sự nghiệp giang dở và một giang sơn chìm đắm trong gót giày xâm lược.

Hai Bà Trưng, vị nữ vương đầu tiên oanh liệt nhất trong lịch sử Việt Nam và thế giới. Trước Hai Bà, trong lịch sử nhân loại chưa từng ghi nhận một vị nữ tướng đứng lên giành độc lập dân tộc. Hai bà đã giành lại được 63 thành trì, đã chứng tỏ một quyền lực bao trùm lên một vùng lãnh thổ rộng lớn và sự ủng hộ nhiệt thành của cộng đồng người Lạc Việt. Mặc dù cuộc chiến thất bại, nhưng những người dân Lạc Việt vẫn trân trọng gìn giữ hình ảnh bất khuất của Hai Bà – tiêu biểu cho tinh thần bất khuất của người Lạc Việt – cho đến tận bây giờ. Bức tranh dân gian Việt Nam, tuy bé nhỏ và khiêm tốn trên nền giấy đó. Nhưng nó đã làm nên điều kỳ diệu, khi vượt qua cả một không thời gian u tối của 1000 năm Bắc thuộc và lịch sử thăng trầm bi tráng của dân tộc Việt, truyền lại cho đến ngày nay, một truyền thống bất khuất và anh hùng từ lòng tự hào dân tộc. Cho đến tận bây giờ, vẫn còn vang vọng những bài thơ bi tráng ca ngợi Hai Bà.

“Ải Bắc, quân thù kinh vó ngựa.
Giáp vàng, khăn trở lạnh đầu voi.
Chàng ơi! Điện ngọc bơ vơ quá.
Trăng chếch, ngôi trời bóng lẻ soi.”

Trưng Nữ Vương
Nữ sĩ Ngân Giang