Văn hiến lạc việt

Tính minh triết trong tranh dân gian Việt Nam - Phần II - 2 [Thứ hai, 26-9-2011]

Tác giả: Nguyễn Vũ Tuấn Anh

Nguồn: Trung tâm nghiên cứu Lý học Đông Phương - Nhà xuất bản văn hóa thông tin

Lý ngư vọng nguyệt Tranh dân gian hàng Trống

Cá chép là loài cá nước ngọt rất phổ biến, theo truyền thuyết nó được lựa chọn làm biểu tượng cho ý thức vươn lên trong cuộc sống: loài cá ứng cử cho đẳng cấp cao nhất trong vũ trụ là Rồng. Hình tượng cá chép trong tranh kết hợp với một hình tượng qui ước làm nên tính minh triết của bức tranh. Đó chính là mặt trăng và bóng trăng soi đáy nước. Trên thực tế, không có bóng trăng soi đáy nước, mà chỉ có bóng trăng soi mặt nước. Bóng trăng soi đáy nước trong bức tranh này là một hình tượng qui ước. Hình tượng bóng trăng đáy nước là biểu tượng cho ảo ảnh của một giá trị đích thực được biểu tượng bằng mặt trăng trên không gian. Hình tròn của mặt trăng là biểu tượng của sự hoàn thiện, viên mãn đích thực. Nhưng con cá chép trong tranh lại không tìm về giá trị đích thực, mà lại tìm những ảo ảnh của cuộc đời. Phải chăng hàm nghĩa của bức tranh muốn nhắn gửi thế nhân: Hãy tìm về sự hoàn thiện, viên mãn của con người. Lời chú của bức tranh: “Lý ngư vọng nguyệt”, chính là sự minh chứng cho tính minh triết sâu sắc của bức tranh này, qua biểu tượng tuyệt vời của nó (*).

* Chú thích: Nếu bức tranh này được chú là: “Lý ngư vọng nguyệt ảnh” (Cá chép nhìn bóng trăng) thì nó sẽ gần tính hiện thực hơn; nhưng tính minh triết và sự sâu lắng sẽ gần như không còn nữa, khi cũng có nhiều nhận xét khác nhau cho bức tranh này.